© Paul Marchesi
Parc Adula nr. 7 – Ils animals dil Parc
Ils gronds pigns
Jürg Paul Müller
lls animals lactonts pigns che vivan ella regiun dil Parc Adula vegnan darar sillas empremas paginas, e tuttina ei lur rolla d’impurtonza pigl ecosistem. Parc Adula ha dumandau igl enconuschent biolog Jürg Paul Müller d’explicar ils motivs.
„Mo ina miur“ – pigns animals lactonts el Parc Adula.
Els han aunc adina in schliet num, ils pigns e sperts animals lactonts ch’ins numna per romontsch semplamein „miur“ e ch’ins valetescha generalmein sco animals nuscheivels. Sch’ins s’occupa pli exact cun quellas „miurs“ distinguan ins in grond diember da specias ch’ein s’adattadas allas differentas cundiziuns digl ambient e che giogan ina impurtonta rolla el menaschi dalla natira. Enteifer quels animals lactonts ni mamifers pigns dat ei duas gruppas che savessen buca esser pli differentas. Ils maglia-insects, culs miserogns e las talpas, ein magliacarn tipics che senutreschan cunzun da invertebrals (viarms eav.), ferton che las miurs cun cuas liungas, miuruns e glis fan part dils ruiders che maglian oravontut nutriment vegetal. Omisduas gruppas ein parentadas schi cerca tuttina sco la tscharva cull’uolp.
Igl ei buca sempel d’observar quels pigns animals lactonts. Observaziuns directas da quels animals activs la notg ein buca pusseivlas. Aschia resta mo la pigliar els culla trapa. Oz drov’ins il pli savens clauders per pigliar ils animals vivs. En cumparegliaziun cun auters territoris en Svizra ei la fauna dils mamifers pigns ella regiun gronda dil Parc Adula da principi bein enconuschenta. Quei ei d’attribuir a numerusas acziuns da pigliar che specialists tessines e grischuns han fatg ils davos 25 onns. Els han cunquei saviu mussar si buca meins che 10 specias da maglia-insects e 15 specias da ruiders.
Fetg special ein ils musters dalla derasaziun dallas singulas specias. Ei dat specias che vivan d’omisduas varts dalla cadeina centrala dallas Alps. Entginas dat ei mo el nord, aschia per exempel la miur dils èrs (microtus agrestis), autras mo el sid sco la talpa tschocca ni il miurun pign da Fazio. La talpa europeica viva mo ellas regiuns superiuras dil Tessin e dallas valladas dil sid dil Grischun, en regiuns pli bassas viva la talpa ch’ei tschocca diltut cul num „talpa cieca“. Tier ils miserogns d’uaul dalla specia Sorex dat ei schinumnadas specias cripticas. Quellas san ins distinguer sulettamein cun analisas DANN, examinaziuns dils cromosoms ni mesiraziuns cumplexas vid la cavazza. Exteriurmein semeglian las treis specias ch’ei dat en Svizra schi fetg ch’ellas ein fetg grev da differenziar. Pér igl onn 2002 han ins saviu descriver ina nova specia, la Sorex antinorii ni per romontsch il miserogn vallesan, quei sin fundament da studias detagliadas. Il spazi da derasaziun da quella ei denton ell’Italia dil nord e buca el Valleis. Spert han ins s’encurschiu ch’ella va sur la cadeina centrala dallas Alps. Dacuort han ins saviu cumprovar sia preschientscha ella vischinonza da Sumvitg ed a Tusaun. Novas studias muossan che las miurs da prau el sid ed el nord dalla cadeina centrala dallas Alps ein geneticamein parentadas stretg ina cun l’autra. Sco ei para damognan schizun biars pigns animals lactonts quella barriera natirala.
Ils musters da derasaziun dad oz ein in resultat dalla recolonisaziun dallas Alps dapi il temps glacial. Duront quel han ils lactonts pigns buca saviu surviver ellas Alps. Els han passentau quella fasa en refugis ell’Italia dil nord, en Frontscha, Tiaratudestga dil sid ed egl ost danunder ch’els ein puspei immigrai ellas Alps. L’immigraziun ei succedida relativamein plaunsiu. Ch’ils lactonts pigns han traversau leutier la cadeina dallas Alps en omisduas direcziuns fa buca surstar. Tiziano Maddalena, Marzia Mattei-Rösli ed jeu havein saviu mussar si cun ina lavur davart ils lactonts pigns dil Mesauc e dalla Val Calanca ch’il diember da specias s’augmenta tendenzialmein tochen sin ina altezia da 2000 m.s.m. En regiuns pli aultas havein nus buca perscruttau. Sco quei ch’ina autra studia muossa, vivan sill’Alp Flex en Surses sin 2100 tochen 2500 m.s.m. buca meins che 9 specias. Il motiv ein ils spazis da viver varionts el contuorn dil cunfin d’uaul e sil scalem alpin, e probabel era la cozza da neiv sut la quala ils maglia-insects ed ils pigns ruiders ein protegi dall’aura e dils inimitgs. Per quellas specias muntan ils aults pass muntagnards negina barriera e negin cunfin dalla derasaziun mobein part da lur spazi da viver.
